تاثیر نماز در تمرکز حواس و حضور ذهن

ذهن متمرکز، قوی و نیرومند است و ذهن پراکنده ناتوان و ضعیف . ذهن همانند چراغ اشعه ای دارد اشعه چراغ در شعله آن تمرکز قوی دارند و سوزاننده اند ودر نزدیکی شعله تمرکز کمتری دارند اما باز هم تمرکز کمتری دارند اما باز هم گرمایشان محسوس است . هرچه از منبع نور دور می شویم پراکندگی اشعه بیشتر می شود تا حدی که گرمای حاصل از از آنها را به هیچ وجه حس نمیکنیم . ذهن در حالت تمرکز پتانسیل بسیار قوی دارد اما هنگامی که به علت توجه به سوی اشیای مختلف پراکنده می شود نیرو و توان خود را از دست می دهد و هر چه به اشیای بیشتری متوجه و پراکنده تر شود از توان آن کاسته می گردد.هر عمل عبادی علاوه بر آن که مقام وارزش ویژه مذهبی و معنوی دارد موجب تمرکز فکری وذهنی ملموس و قابل توجهی میشود کگه هر کس میتواند آن را به تجربه بگذارد و ادراک کندان تتقو الله یجعل لکم فرقانااگر از خدا بترسید و پروا کنید نیروی تشخیص (فرقانا) را در شما قرار میدهدو قدرت تشخیص از تمر کز قوای ذهنی به دست می آید.ویلیام جیمز :فرق بین افراد نابغه با دیگران یک موهبت فکری نیست بلکه مربوط به توجه کاملی است که به موضوعات و نتیجه های آن مبذول می دارند و میزان نبوغ یک نابغه به درجه تمرکز فکریش بستگی دارد از این سخنان نتیجه می گیریم که نماز حقیقی بهترین وسیله ای برای پرورش توجه و تمرکز در انسان است زیرا نماز گزاری که پیوسته و با تمام قدرت می کوشد تا ذهن خود را از تمامی آنچه غیر خداست منصرف و فقط به خدا متوجه کند و تمام نیروی فکری خود را در یک جا جمع کند تا نمازش با خشوع و حضور قلب خوانده شود این برای او عادت می شود و در هر موردی می تواند قوای ذهنی خود را متمر کز کند .

این موضوع از دید گاه علم پزشکی ثابت شده است که نماز و

نیایش بواسطه آزاد سازی آندروفینها موجب کاهش فشار روانی

 و استرس می شود .به تجربه ثابت شده است که تلاوت قرآن

 ،خواندن پروردگار به اسم اعظم واسماء حسنی و تکرار

تسبیحات که همگی ذکر خداوند است آرامش بخش و برطرف

کننده مشکلات روانی و روحی بوده است و اتفاقا متون دینی

ماهم آنها را برای تسریع در رفع مشکلات توصیه کرده اند .

سه تن از روانشناسان به نامهای "کتوین "،"براون" و

"مارگارید"بیماران قلبی را که در بخش قلب یک بیمارستان

بستری بودند و قار بود روز بعد یا در روزهای آینده جراحی

قلبی شوند مورد مطالعه قار دادندو متوجه شدند بیماران

نیایشگر و مرتبط با خدا استرس کمتری نسبت به بیماران

 دیگر دارند . از این روی دعا و نیایش را به عنوان یک مکانیزم

 دفاعی پذیرفتند .جناب آقای دکتر حسن راشدی درکتابش

 می نویسد :آقای دکتر "آکیرو ماتسو مو تو " مدیر کانون

تعلیماتی مطالعات و تحقیقات مربوط به خاور میانه در دانشگاه

دولتی ژاپن که چند سال پیش به اسلام گرویده است تاثیر خوب

 نماز را در تسکین روح و آرامش نفس تجربه کرده است و در

بخشی از نامه ای که برای یکی از دوستانم فرستاده است

 به آن اشاره کرده است :".....گاهگاهی آن دفترچه نماز را

که شما برای من لطف نمودید نگاه می کنم و مطابق توضیحات

 آن با ود نماز را اقامه میکنم و فهمیدم که نماز خواندن برای

تسکین روح خود تاثیری خوب دارد مثلا روزی در محل کار خود

 با مسایل ناراحت کننده مواجه  شوم به خانه برمی گردم و

نماز می خوانم تا نفس خود را آرام بسازم ......قربان شما

"آکیرو ماتسو مو تو "   دکتر هوماس هایسلوپ ، می گوید :

 مهمترین عامل خواب آرامبخش که من در طول سالهای

متمادی تجربه و ممارستم در مسائل روانی ، به آن پی برده ام

،همین نماز است .من به عنوان یک پزشک می گویم : بهترین

 وسیله برای ایجاد آرامش در درون و اعصاب انسان که تا کنون

 شناخته ام نماز است . 

 آثار روحی و روانی نماز

برای اینکه عوامل خارجی نتوانند سلامت بدن را به هم بزنند وسایل دفاعی گوناگونی وجود دارد که شناخته ترین آنها گلبولهای سفید خون است اگر میکروبی به بدن راه یابد گلبولهای سفید نقش مدافع را به خود می گیرند و بیشتر اوقات پیروز می شوند و خطر را دفع می کند اما گاهی نمی توانند چنانکه باید مقاومت کنند و شکست می خورند . اگر فرد در وضعی قرار بگیرد که خود را در معرض خطر یا حادثه بزرگ و غم انگیزی ببیند کاملا طبیعی است که بی اختیار به قدرتی برتر از از از نیروی بشری توجه کند و از آن مدد بخواهد . البته وجود این میل در انسان که به هنگام خطر بروز می کند یکی از دلایل هستی پروردگار نیز میباشد .این پناهجویی بشر به پناهی که نمی داند کجاست و کیست ، خود آیند است و وی را از نامیدی می رهاند و نماز پناه جستن به خداست.اگر این پناهجویی در انسان به قدر کافی مجال بروز نیابد چه بسا که روح وروان شخص بر اثر آفات و عوامل مزاهم چنان ناتوان و دچار اختلال شود که که قوای عقلانیش به حال تعطیل در آید و در صورت شدت بیشتر او را به خود کشی وادارد . ملاحظه می کنید که عملکرد این پناهجویی در پهنه روح و روان  انسان درست مانند گلبولهای سفید در پیکر اوست .

از سرور زنان ، فاطمه ، دختر سرور پيامبران - كه درودهاى خداوند بر او و بر پدر بزرگوار و شوى گرامى و پسران اوصياء او باد! - نقل مى كنم كه وى از پدر بزرگوارش حضرت محمّد (ص ) پرسيد اى پدر جان ! سزاى هر مرد و زنى كه نماز را سبك بشمارد، چيست ؟ فرمود: اى فاطمه ، هر كس چه مرد باشد و چه زن ، نمازش را سبك بشمارد، خداوند او را به پانزده مصيبت گرفتار مى نمايد: شش چيز در دار دنيا، و سه چيز هنگام مرگ ، و سه چيز در قبرش ، و سه چيز در قيامت هنگام بيرون آمدن از قبر.
امّا مصيبتهايى كه در دار دنيا بدان مبتلا مى گردد:
نخست اينكه : خداوند، خير و بركت را از عمر او برمى دارد.
دوّم اينكه : خداوند، خير و بركت را از روزى اش برمى دارد.
سوّم اينكه : خداوند - عزّوجلّ - نشانه صالحان را از چهره او محو مى فرمايد.
چهارم اينكه : در برابر اعمالى كه انجام داده اجر و پاداش به او داده نمى شود.
پنجم اينكه : دعاى او به سوى آسمان بالا نمى رود و مستجاب نمى گردد.
ششم اينكه : هيچ بهره اى در دعاى بندگان شايسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
و امّا مصائبى كه هنگام مرگ به او مى رسد:
نخست اينكه : با حالت خوارى و زبونى جان مى دهد.
دوّم اينكه : گرسنه مى ميرد.
سوّم اينكه : تشنه جان مى سپارد، به گونه اى كه اگر آب تمام رودخانه هاى دنيا را به او بدهند، سيراب نگشته و تشنگى اش برطرف نخواهد شد.
و امّا مصيبتهايى كه در قبرش بدان گرفتار مى گردد:
اوّل اينكه : خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا او را در قبر نگران و پريشان نموده و از جايش بركَنَد.
دوّم اينكه : خداوند گور را بر او تنگ مى گرداند.
سوّم اينكه : قبرش تاريك مى شود.
و امّا مصائبى كه در روز قيامت ، هنگام بيرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مى شود:
نخست اينكه : خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا در حالى كه مردم به او مى نگرند، او را به رو بر زمين بِكَشَد.
دوّم اينكه : سخت از او حساب مى كشند.
سوّم اينكه : خداوند هرگز نظر [رحمت ] به او ننموده و [از بديها] پاكيزه اش نمى گرداند، و براى او عذاب دردناكى خواهد بود.

  اول هدف مهدى (ع ) موعود نمازاست

قرآن فلسفه نماز را یاد خدا می داند:"اقم الصلوه لذکری" (23)
و ذکر خود را مایه آرامش دلها: "الا بذکر ا... تطمئن القلوب" (24)
و نتیجه آرامش دل را پرواز به ملکوت ذکر می نماید:"یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک" (25)
قرآن در موارد دیگری،دلیل عبادت را تشکر از خداوند می داند:"اعبدوا ربکم الذی خلقکم" (26) پرستش کنید پروردگارتان را که شما را آفرید.
"فلیعبدوا رب هذا البیت الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف" (27)
پس پروردگار این خانه (کعبه) را پرستش کنید که آنان را از گرسنگی و ناامنی نجات داد.
در بعضی ازآیات به نقش تربیتی نماز اشاره شده است:"ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر" (28)همانا نماز انسان را از زشتیها و منکرات باز می دارد.
زیرا نمازگزار ناچار است به خاطر صحت نماز یا قبول شدن آن یک سری دستورات دینی را مراعات کند،که رعایت آنها خود زمینه ای برای دوری از گناه و زشتی است.
آری کسی که لباس سفید بپوشد طبیعی است که روی فرش یا زمین آلوده نمی نشیند.
قرآن به دنبال سفارش به نماز می فرماید:"ان الحسنات یذهبن السیئات" (29)همانا کارهای شایسته (مانند نماز) گناهان را از بین می برند.
پس نماز یک توبه عملی از گناهان گذشته است و خداوند با این آیه به گناهکار امید می دهد که اگر به کارهای شایسته همچون نماز و عبادت روی بیاورد،بدیهایش محو می شود. (30)

ناآشنایی با نیازهای خود
 

عدم برآورد صحیح نیازها موجب غفلت از ضرورتها می گردد. اگر انسان نیاز خود را به معبود درک کند و بداند که به ثمر رسیدن هر تلاش و کوششی در گرو اراده خداوند است،از هماهنگی و پیوند با او در تمامی مقاطع فعالیتها و برنامه های روزمره دریغ نمی کند.او نمی داند که تمامی گره های او باید در نماز و ارتباط با خدا گشوده شود.در برابر چنین گمراهی و نادانی خداوند متعال به ملائکه خود خطاب می کند: به این بنده من نگاه کنید چقدر در اشتباه است،او می پندارد که نیازهای او بدست غیر من برآورده می شودو نمی داند که من حوائج او را برمی آورم. (31)
آری قهر با خدا و فراموشی یاد او تنها از جهالت ناشی می شود، جهل نسبت به خدا،جهل نسبت به نماز و جهل نسبت به نیازها و فقر خویش و لذا از هر فرصتی برای فرار استفاده می کند.
اقامه نماز ، نه نماز خواندن یا برگزار کردن نماز
البته هر انسان مؤمن و مکلفی باید نماز بخواند،اما اقامه نماز امر دیگری است. در مقابل اضاعه صلوه داریم:" و خلف من بعدهم حلف اضاعوا الصّلوه و اتبعوا الشّهواه." اضاعه نماز در مقابل اقامه نماز است. بدترین وضع اضاعه نماز این است که روح نماز، نباشد چه شکل آن باشد چه نباشد. ما باید جامعه را به روح نماز فرابخوانیم.سوق دادن جامعه به باطن نماز در آنجاست که اشتیاق کارساز است نه اجبار. با اجبار نه می شود کسی را نمازگزار واقعی کرد و نه نمازی که با زور و اجبار بر کسی تحمیل شده است. آن نمازی واقعی است که نمازگزار بهترین و بالاترین لذتها را در نماز ببیند،عشق پیدا کند و با اشتیاق برود.
ما باید اقامه نماز کنیم.زمینه اشتیاق و شوق به نماز را با نشان دادن باطن نماز در اعمال و رفتارمان که مورد توجه و الگو برداری جامعه هستیم،نشان بدهیم.
در قرآن "وای بر تارکان نماز" گفته نشده است، ولی "وَیلٌ لِلمُصَلّین(4 ماعون)" گفته شده است. وای بر نمازگزارانی که ریا می کنند، یعنی دین را وسیله بدست آوردن و خریدن دنیای خویش کردند. آن را دستمایه برخورداری از زندگی های اعتباری دنیا کردند.
"وَالَّذینَ هُم یَرآؤن وَ یَمنَعُونَ الماعون(6و7 ماعون)" درد جامعه ندارند. نماز می خوانند اما نسبت به بدبختیهای موجود در جامعه، بدبختیهایی که انسان و بشریت با آن روبرو است،حساس نیستند.وای بر این نمازگزاران.نمازی که شما را به خلوص و صفا نرساند،نمازی که درد دیگران را در جان شما شعله ور نکند.اگر هم نماز بگزارید مخاطب " وَیلٌ لِلمُصَلّین(4 ماعون) " در قرآن هستید.ممکن است ما که مدعی دین و ارزشها هستیم، کاری کنیم که مردم و به خصوص جوانان عزیز به جای گرایش به نماز،از نماز زده بشوند. (32)

نتیجه گیری
 

در پایان به عنوان نتیجه گیری این تحقیق کتابخانه ای و میدانی می توان گفت:
همه انسانها بر فطرت پاک خلق شده اند و اگر دچار لغزش شده و مسیری را به اشتباه می روند، به دلیل عدم آگاهی آنها از وظایف خود و نیز عدم وجود یک راهنما و مشاور در هر مقطع از زندگی در کنار آنهاست که بتواند نیازها و چگونگی رفع آنها و برخورد با مشکلات زندگی را به آنان بیاموزد.
بنابراین
1.اگر بتوانیم در خانواده ها، مدارس و جامعه، نوجوانان و نیازهای آنها را خوب درک کرده و شناسایی کنیم،
2.به شیوه ای مناسب با آنها برخورد کنیم و
3. بتوانیم دین اسلام را با تمامی زیبایی های آن به آنها معرفی کنیم، بی شک تمامی آنها علاقمند به مفاهیم دینی و مشتاق ارتباط با خدای متعال خواهند شد که لازمه این کار،افزایش بودجه های فرهنگی در این زمینه و تربیت افراد متخصص در امور نوجو انان می باشد.
امید است که با همت اعضاء خانواده و مسؤلین فرهنگی،گامهای بلندی جهت ارتقاء سطح مذهبی نوجوانان و جوانان برداشته شود.
ان شاا... با ظهور حضرت مهدی(عج) ،آیین نماز که در قرآن به عنوان یکی از راهکارهای عملی مهدویت شمرده شده است جهانی گردد.

پی نوشت ها :
 

- دنیای بلوغ،ص23
2- وسائل الشیعه،ج13،ص431
3 - دنیای بلوغ،ص33
4- دنیای بلوغ،ص42
5- رشد اخلاقی،ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی،ص74
6- رشد اخلاقی،ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی،ص91
7- همان
8- نگرش نو به تربیت نوجوان،ص34
9- دنیای بلوغ،ص116
10- روانشناسی رشد در دوره نوجوانی،ص81
11- همان،ص66
12- همان،ص114
ارشاد القلوب- از امام صادق(ع)- بحارالانوار87/139- 13
14- پرستش آگاهانه،ص203و204
15- بحارالانوار،82/234
16- پرستش آگاهانه،ص205
17- روانشناسی نوجوانان و جوانان،ص229
18- همان
19- فرقان/28
20- مستدرک،ج2،ص63
21- غررالحکم،ص152
22- همان،ص340
23- طه/14
24- رعد/28
25- فجر/28
26- نساء/1
27- قریش/2
28- عنکبوت/45
29- هود/14
30- تفسیر نماز،ص22
31- وسائل الشیعه،ج3،ص24
32- نیایش،ص22
فهرست منابع :
1- قرآن مجید.
2- وسائل الشیعه حرعاملی.
3- ارشاد القلوب.
4- بحار الانوار علامه مجلسی.
5- دنیای بلوغ، تألیف دکتر علی قاسمی، نشر امید.
6- رشد اخلاقی،ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی،تألیف دکتر حسین لطف آبادی، نشر نسل سوم.
7- نگرش نو به تربیت نوجوان، تألیف لیدا کاکیا، نشر آفاق.
8- روانشناسی رشد در دوره نوجوانی، تألیف دکتر محمد قشلاقی، نشر مولانا.
9- پرستش آگاهانه، تألیف محسن قرائتی، نشر ستاد اقامه نماز.
10- نیایش، تألیف پژوهشهای گروهی از فضلاء، نشر ستاد اقامه نماز.
11- تفسیر نماز، تألیف محسن قرائتی، نشر ستاد اقامه نماز.
12- روانشناسی نوجوانان و جوانان، تألیف دکتر احمدی، نشر مشعل.